Nhiều người từng bảo, nhạc số sẽ đặt dấu chấm hết cho thị trường băng đĩa nhạc truyền thống; và tương tự, sách điện tử ebook sẽ đe dọa sự tồn tại của sách giấy. Nhưng thực tế đã minh chứng ngược lại, và đặc biệt trải qua năm biến động do dịch cúm COVID-19 bùng phát thì sự phát triển của sách giấy và nở rộ của “thú chơi sách” tại Việt Nam có thể làm người ta ngạc nhiên thú vị!
Trái ngược với năm sống chậm trong “bình thường mới” do ảnh hưởng của đại dịch với tầm ảnh hưởng toàn cầu, làm đứt gãy các chuỗi cung cầu nguyên nhiên vật liệu, tăng giá giấy mực, thiếu hụt nhân công, hạn chế vận hàng và cản trở kho bãi…; thị trường sách giấy đã chứng kiến nhu cầu mạnh mẽ “rất sáng” về việc sưu tầm sở hữu sách quý sách độc cả về nội dung cũng như hình thức. Một phần điều này xuất phát từ nguồn sách vô tận do các nhà xuất bản, các bên phát hành chủ động mang đến cho sân chơi chung; sau đó là từ thực tế bạn đọc tìm đến sách giấy nhiều hơn trong thời gian giãn cách, không chỉ cho cá nhân mà còn cho gia đình, tập thể.
Từ những năm 60, cụ Vương Hồng Sển đã từng biên trong “Thú chơi sách” rằng: “Một cuốn sách hữu danh, khi xuất bản thường chia nhiều hạng: Ngoài số bản thường in giấy tầm thường, còn đặc biệt in giấy đẹp có chữ ký của tác giả thêm đánh số thứ tự hẳn hoi, sách ấy có khi tác giả chừa để tặng thân bằng tri thức, hoặc dành riêng cho hạng chơi sách kén, đã ký quỹ dặn trước. Số in đã ít, giá tiền lại cao, một khi sách được công nhận rằng hay thì rất dễ trở nên quý phẩm, các tay mua trễ tha hồ đua nhau giành giựt! Ðó quả là một bảo vật trong văn phòng các tay phong lưu, giấy in tuyệt hảo, chữ rõ rệt đậm đà, người xem không mệt mắt, sở hữu chủ cầm nó trên tay thêm được thú vui mân mê thưởng thức một công trình đến nơi đến chốn của nghề ấn loát, khác nào nghề chơi cổ ngoạn ngồi giỡn với một kỳ trân bảo ngọc”.
Nắm bắt được nhu cầu thực tế đó, các cuốn sách đẹp, sách giới hạn lần lượt ra mắt, cuốn sau đẹp hơn cuốn trước, độ tỉ mỉ thủ công được nâng dần theo thời gian. Đầu tiên là khâu đóng bìa sách, từ những cuốn bìa cứng áo ôm được thiết kế công phu họa hình đẹp mắt cho tới nâng cấp chất liệu chế tác. Các ấn bản có sử dụng bìa da PU, da microfiber cho đến da thật thuộc thủ công nhập khẩu từ nước ngoài; hay lụa tơ tằm, lanh Lùng Tám (Hà Giang) cùng vải sợi nhân tạo Heritage Buckram (UK) đều lần lượt xuất hiện và được thị trường đón nhận nồng nhiệt. Việc tạo khối, phối màu, in hoa văn, ép kim, làm gân gáy, chạm khắc trên bề mặt cũng vì thế được nâng thêm tầm cao mới. Các tép giấy được khâu tay tỉ mỉ, xếp lớp bồi hồ chắc chắn, tạo độ cong tự nhiên trước khi vào bìa để đảm bảo việc sử dụng thuận tiện lại bền bỉ.
Sự tìm tòi cũng đến từ bên trong khi chất liệu giấy được chọn ngày càng kỹ lưỡng và cao cấp. Nếu như trước đây, với giấy Bãi Bằng 70gsm, cuốn sách đã có thể coi là in ấn tốt thì nay đã xuất hiện thêm các bản in dùng giấy nhập khẩu định lượng rất cao 180-200gsm, phù hợp cho việc in đẹp và lưu trữ tới hàng trăm năm! Các loại giấy này trung tính không axit, có màu hơi ngả vàng, có vân được kết hợp với mực in vi sinh nên ngoài việc đọc thích mắt còn bền màu và thân thiện với môi trường.
Chưa dừng lại ở đó, các nhà phát hành còn bổ sung các yếu tố cá nhân hóa cho cuốn sách như các tờ gác sách (tờ giấy lót trong sách, thường nằm ở bìa trước và bìa sau) được nghệ nhân trang trí bằng thủy ấn họa hoàn toàn thủ công, hoa văn bắt mắt và độc bản không trùng với nhau. Các phần cạnh sách ngoài việc quét nhũ mạ vàng còn có thêm hình thức thủy ấn hay vẽ thủ công nhằm nâng tính sưu tầm cho cuốn sách.
Riêng về mặt nội dung, để tạo ra giá trị gia tăng so với các bản in trước đây, các nhà xuất bản và bên phát hành sách không ngần ngại bổ sung các phần dịch mới, hiệu đính phù hợp, và đặc biệt có thêm các minh họa bắt mắt tham khảo từ nhiều nguồn khiến cho bạn đọc càng muốn sở hữu hơn. Và để lưu dấu cho mỗi lần phát hành “đáng nhớ” như thế, các bản sách đặc biệt này sẽ chỉ được in số lượng hữu hạn, mỗi cuốn sẽ được đánh số và đóng triện son của bên phát hành kèm theo lời đoan kết sẽ “không tái bản” nhằm bảo hộ cho thú chơi sách công phu này! Cũng từ đó những thuật ngữ về S100 (chỉ phát hành 100 cuốn đặc biệt), S365, hay S500, S777… lần lượt ra đời, như một minh chứng rõ nét về cuộc lội ngược dòng ngoạn mục trong 2 năm đại dịch COVID-19 hoành hành!
Nhiều cuốn sách “S” như vậy có thời gian bán tính theo phút, tức là từ khi công bố mở bán đến lúc bán hết vài trăm bản in chỉ trong vòng vài trăm giây, đánh dấu những kỷ lục phát hành của thị trường sách và sức cuốn hút cực kỳ mạnh mẽ trong cộng đồng. Các diễn đàn, mạng xã hội cũng chứng kiến bình luận sôi nổi, trao đổi thông tin nhiều chiều mỗi khi có sách mới sắp ra; việc mua bán thứ cấp và cả các phiên đấu giá cũng trở nên phổ biến hơn. Đã có những phiên đấu giá lên đến hàng trăm triệu để sở hữu những cuốn độc bản; cũng như “y phục xứng với kỳ đức”, không chỉ là sự tôn vinh xứng đáng của xã hội dành cho những tác giả/dịch giả được yêu thích về mặt “chất” mà còn là đánh giá công bằng với công phu chế tác và tâm lực trong việc làm mới “lượng”!
Mong sao trên con đường còn dài trước mặt với đại dương tri thức rộng lớn, sách hay sách đẹp vẫn sẽ tiếp tục tới tay bạn đọc, tới tay những người yêu quý chữ – để trở thành những người trên giá dù quay lưng vẫn luôn là bạn, không chỉ là nguồn an ủi tinh thần mà còn là gia tài “gìn vàng, giữ sách” cho các thế hệ mai sau.
Giữa những ngày đại dịch COVID-19 căng như dây đàn, vậy mà, có những phiên đấu giá sách của những người Việt quý chữ, quý sách, với nhiều cuốn sách “S” (sách đặc biệt) có thời gian bán tính theo phút, tức là từ khi công bố mở bán đến lúc bán hết vài trăm bản in chỉ trong vòng vài trăm giây, đánh dấu những kỷ lục phát hành của thị trường sách Việt và sức cuốn hút cực kỳ mạnh mẽ trong cộng đồng.